Het woord ‘talenten’ wordt in onderwijs al snel in de mond genomen. Natuurlijk vindt iedereen het belangrijk om hiervoor oog te hebben en om erop in te zetten in de klas. Maar een degelijk uitgewerkte visie op talentontwikkeling en een structurele opbouw doorheen de basisschool ontbreekt nog te vaak. Leerkrachten werken hierrond in de klas door bijvoorbeeld eens een thema rond talenten uit te werken, door kinderen via een buddysysteem in hun sterkte anderen te laten helpen of door sporadisch een terugblikgesprekje. Wel allemaal stuk voor stuk leuke initiatieven maar met te weinig draagkracht naar blijvende effecten als daar geen vervolg wordt aangebouwd.  Als je bewust kiest voor talentontwikkeling, is het nodig om het uit te spitten en volledig in te bedden in de gehele kleuterschool.


Oog hebben voor talenten

Kun jij de talenten van jouw kleuters zien? Alles begint met de bril waar je als leerkracht door kijkt. Wat valt volgens jou onder een talent? Kijk je breed genoeg? Zet je er voldoende op in binnen je rijke leeromgeving? Neem je er tijd voor? Hoe kijk je naar kinderen en naar hun ontwikkeling?
Belangrijke vragen, want het antwoord erop bepaalt mee hoe je talentwerking vorm krijgt.
Er zijn 3 factoren om zicht te krijgen op je eigen aanpak. Ze maken het mogelijk om een omgeving te creëren waarin de sterkten van kinderen gezien, gewaardeerd en gestimuleerd worden.

  1. De context bepaalt alles. Om je talenten te gaan verkennen, is het nodig dat je je veilig voelt als kleuter. Het gaat over kansen krijgen en ze durven aangaan. Je vrij beweging in de ruimte, eigen keuzes maken, fouten maken, zaken uitproberen, een juf die nabij en ter beschikking is, waarbij je helemaal jezelf kan zijn… In een positief klasklimaat wordt het mogelijk om op ontdekkingstocht te dúrven gaan in een wereld van mogelijkheden. Dat is je rijke leeromgeving, die naast een goede sfeer noodzakelijk is. Als er in de klas amper iets te beleven valt, of als het basisaanbod te beperkt of te eenzijdig is, dan is het onmogelijke je talenten te achterhalen. Het is de taak van de leerkracht om op alle domeinen in te zetten, zodat de kleuters kunnen gaan proeven wat hen uitdaagt en prikkelt. Talenten moeten in eerste instantie nog ontkiemen en daar zijn veel kansen en mogelijkheden voor nodig. Pas dan kunnen kleuters doorgroeien en ze verder laten ontwikkelen.
  2. Perceptie bepaalt mee of je talenten kan zien.
    ‘De manier waarop je kijkt, bepaalt wat je ziet en hoe het kind zichzelf kan zien en tonen!’
    Het geloven in kleuters en de inschatting die je hebt van kinderen, zal meebepalen of ze je gaan tonen wat ze in hun mars hebben. Een positieve houding en geloof in groeikracht zal hen ruimte geven om hun talenten te ontplooien en ze met jou te delen. Helaas is omgekeerd ook waar.
  3. Prioriteit geven aan talenten is een bewuste keuze. Het volplannen van je weekrooster en je dagplanning, door constant bezig te zijn met de orde van de dag, zal de werkdruk verhogen en de aandacht opslorpen. Het ‘tijd nemen’ is hier cruciaal, om te observeren, om talenten te ontdekken, om hoge betrokkenheid op te sporen, om vanuit een talent kleuters extra ontwikkelingskansen te bieden en de leeromgeving af te stemmen. Het mogen tonen waar je mee bezig bent, aan de leerkracht en/of de klasgenoten is een factor die een absolute meerwaarde biedt in deze werking. Het feedback krijgen op je ontdekkingstocht, geeft je als kleuter zicht op je proces en de groeimogelijkheden.

  

Aan de slag

Je zou je klasinrichting 180° kunnen omgooien en ze in de 9 eilanden van de archipel kunnen omtoveren, om zo invulling te geven aan de verschillende domeinen. Er zijn scholen die zo werken. Op die manier lijn je de zones duidelijk af.
Maar je kan ook zoeken naar een organisatie die meer aansluit bij je huidige hoekenwerking. Je zou de vraag kunnen stellen: ‘Komen alle eilanden wel aan bod in mijn klas?’ Waarschijnlijk komen ze in de loop van het schooljaar wel eens aan bod, het ene eiland al meer dan het andere eiland. Afhankelijk van je eigen talenten zal je onbewust misschien het ene domein meer op de planning zetten dan het andere, vanuit een thema geef je misschien tijdelijk meer aandacht aan een bepaald eiland, of dankzij een schoolproject wordt de nadruk weer ergens anders op gelegd. Er komt veel aan bod, maar kleuters zijn dan afhankelijk van jou, wanneer het op jouw lijstje staat. Maar je wil kleuters net zoveel mogelijk kansen geven om te ontdekken en door te groeien op hun eigen tempo vanuit hun eigen interesses zonder dat ze afhankelijk moeten zijn van een thema, een project of de leerkracht.

Daarom is het interessant om alle eilanden binnen je vast basismilieu een plek te geven, dit zijn alle basishoeken die vrij toegankelijk zijn doorheen de dag gedurende het hele schooljaar. Als ik de onderzoeker in jouw klasje ben, hoef ik niet te wachten tot dat een ontdekdoos binnen jouw thema past, maar dan zal er op wereldeiland altijd wel iets te vinden zijn dat binnen mijn interesses valt. Als ik de kleuter ben, die helemaal vrolijk wordt van muzisch bezig zijn, zoals dansen, zingen, muziek maken…, dan hoef ik niet te wachten tot mijn juf of meester een wekelijkse (met wat pech maandelijks) klassikale muzische activiteit inplant.

 Je hoeken op een eiland

De hoeken op een eiland plaatsen is een handige manier om er mee te beginnen. Hierbij is het belangrijk dat je de essentie van de hoek duidelijk voor ogen hebt. Wat is je hoofddoel?
Zo komt de boekenhoek op taaleiland terecht en de puzzelhoek bij denkeiland, dat ligt voor de hand. Maar waar plaats je dan de poppenkast? Hoort dit bij sameneiland of liever bij taaleiland? Allemaal doelgerichte beslissingen, die je bewust zal nemen. Misschien merk je dat er geen enkele hoek te koppelen is aan een bepaald eiland en besef je zo dat er nog een groeikans ligt binnen jouw aanbod. Of misschien zie je dat bepaald eiland te eenzijdig ingevuld wordt en wordt het een kans om op zoek te gaan naar een verruiming.

Het mooie is dat het op deze manier voor de kleuters heel helder zal worden op welk eiland ze zich bevinden. In de jongste kleuterklassen zal de juf dit vooral verwoorden en de kleuters bekend en vertrouwd maken met de begrippen. Later, bij de oudere leeftijden gaan kleuters de talententaal steeds meer eigen maken, zelf bewustere keuzes maken en hun keuze onder woorden brengen. Het wordt op die manier een handige tool om met kleuters een groeigesprek aan te gaan over hun talenten en de eilanden die hen uitdagen, maar zeker ook om hen uit te dagen om verder te trekken op hun zoektocht doorheen de archipel.

 

Nog rijker maken

Als je de hoeken hebt verdeeld over de eilanden, zal je gevoeld hebben dat het niet zo makkelijk af te lijnen is. Eilanden vloeien in elkaar over en zijn verbonden aan elkaar binnen bepaalde hoeken. Dat is nu net de meerwaarde! Ontwikkeling valt ook niet zomaar af te lijnen en je bekijkt het ook best breed.
Hoe meer verbindingen gemaakt zullen worden, hoe meer je een betekenisvolle leeromgeving kan creëren. Als je nog verder wil gaan, is het een meerwaarde om zoveel mogelijk eilanden te combineren in 1 hoek.

Zo kan een experimenteertafel met herfstmaterialen in eerste instantie op ‘wereldeiland’ zitten, maar het kan nog rijker:

  • Scharen, pincetten, rijgnaalden… aanbieden = fijneiland
  • Een eierdoosje zal uitlokken om de 1-1-relatie te oefenen = denkeiland
  • Potjes met deksels aanbieden waarin ze de herfstvruchten kunnen insteken = muziekeiland + denkeiland
  • Placemat met kader om een herfsttafereel te maken = beeldeiland
  • Zelf aan de slag gaan met alle materialen en eigen ideeën bedenken = wil- en durfeiland

Of een winkelhoek bij oudste kleuters zal misschien gelinkt worden aan ‘sameneiland’, maar ook dat kan rijker:

  • Telefoon, bestelbon met pen, catalogus van producten met prenten en woorden… = taaleiland
  • Weegschaal, balans of keukenweegschaal = denkeiland
  • Affiches, reclamefolders, prijskaarten… maken = beeldeiland + fijneiland
  • Zelf hun winkel invulling mogen geven, zelf bedenken en uitwerken = wil en durfeiland

De wereld vol mogelijkheden gaat op die manier open en kleuters gaan binnen hun talenten in veel verschillende hoeken hun gading kunnen vinden. De leeromgeving wordt niet alleen rijker, maar ook talentvriendelijk!

Toch is dat alleen niet voldoende, naast een rijke leeromgeving binnen een positief klasklimaat met veel ruimte voor initiatief van de kleuters, maakt jouw leerkrachtenstijl toch echt het verschil!
Met jouw ogen open kan je zien waar kleuters hoog betrokken aan de slag gaan en waar je moet ondersteunen, waar kleuters nog een aangepast aanbod nodig hebben, waar ze door een ‘eenvoudige’ prikkel worden uitgedaagd om de volgende stap te zetten, waar je in gesprek kan gaan over hun talenten én waar je ook hun ouders kan betrekken om met hen te communiceren vanuit de talenten van hun kleuter, waar je kan brainstormen met kleuters vanuit de eilanden, waar je hen kan meenemen in hun eigen leerproces…

Dan zitten kleuters niet enkel in een talentvriendelijke kleuterklas maar mogen ze ook nog eens genieten van een talentvriendelijke leerkracht, die de talenten van de kleuters langzaam maar zeker weet wakker te kussen!

Evelien Krijn

Bronnen:

  • Laevers, F., & Heylen, L. (2019). Ervaringsgericht werken in het basisonderwijs met kleuters. Leuven: LannooCampus.
  • Heylen,L., Maes, J., & Van Gucht, I. (2013). Aandacht voor talenten.Leuven:CEGO Publishers.

Volgende en laatste bijdrage in deze reeks rond talenten: Kus de talenten wakker! (deel 5) – aan de slag met talenten in de lagere school